آویشن

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد

آویشن
آویشن معمولی
رده‌بندی علمی
فرمانرو: گیاهان
(طبقه‌بندی‌نشده): گیاهان گلدار
(طبقه‌بندی‌نشده): دولپه‌ای‌های نو
(طبقه‌بندی‌نشده): آستریدها
راسته: نعناسانان
تیره: نعناعیان
سرده: آویشن
L.[۱]
مترادف
  • Mastichina Mill.
  • Serpyllum Mill.
  • Cephalotos Adans.

آویشن[۲] یا گلوفته و یا آزربه (نام علمی: Thymes) سرده‌ای از تیره نعناعیان است. آویشن حدود ۳۵۰ گونه دارد. در ایران ۱۴ گونه گیاه معطر و چند ساله دارد.[۳] این سرده به مرزنگوش بسیار نزدیک است و در مناطق کوهستانی می‌روید.

کاربرد[ویرایش]

در تحقیقی دربارهٔ اثرات گیاهان درمنه، اسطوخودوس و آویشن شیرازی بر روی باکتری‌های Pseudomonas aeruginosa، Staphylococcus aureus و Klebsiella pneumoniae که در سال ۲۰۱۴ انجام شد، مشاهده شده‌است که هر ۳ اسانس دارای اثر مهارکننده بر روی باکتری‌های بیماری‌زا هستند؛ اما اسانس گیاه آویشن شیرازی دارای اثر بهتری در مهار باکتری‌ها نسبت به اسانس گیاهان دیگر داراست.[۴]

در یک تحقیق که در سال ۲۰۱۲ در مجله تحقیقات علوم پزشکی منتشر شد، محققان به ۱۲۰ دانشجوی دختر، مکمل آویشن (چهار بار در روز) یا ایبوپروفن (سه بار در روز) برای درمان درد پریود دادند. پس از دو ماه درمان، هر دو گروه از زنان سطوح مشابهی از تسکین را گزارش کردند. این نشان می‌دهد که آویشن ممکن است جایگزین مناسبی برای ایبوپروفن با عوارض جانبی کمتر باشد.[۵]

هم‌چنین از آویشن در صنایع غذایی (پیتزا، پاستا، ماهی، پنیر، لیکور، ذرت مکزیکی و…)، دارویی، بهداشتی و آرایشی استفاده می‌شود.

گونه‌ها[ویرایش]

آویشنیان حدود ۳۵۰ گونه دارد، از جمله:

آویشن در ایران[ویرایش]

در زبان گزی (گزبُرخوار) به «آویشن»، «اوشنوم» و در زبان کردی کرمانشاهی «هه زوه» یا«هەزبێ» و در سایر مناطق کردزبان به آن «آنخ» یا «اَزوِه» یا «ازبوله» یا «هه زوه» گفته می‌شود. در زبان بهبهانی به آن «اوریشمک» گفته می‌شود. در زبان ترکی به «کهلیک اوتو» و در زبان لری به خصوص در مناطق بختیاری به این گیاه «اوشوم» و (اِزبوئه) گفته می شود. در زبان لری بهمئی به آن «گلوفته» می‌گویند. در زبان مردم رودبار استان گیلان به آن، «پلنگ مشک» می‌گویند و طعم دهنده اصلی غذایی به نام شامی رودباری است. یکی از گونه‌های این گیاه که در مناطق کوهستانی شمال خراسان به وفور یافت می‌شود به زبان کرمانجی «آنخ» نام دارد.در زبان لری دشمنزیاری کهگیلویه به آویشن، اوریشُم گفته میشود.

گونه‌های مختلفی از آویشنیان در کوهستان‌های ایران می‌روید. در کتب طب سنتی فارسی با نام «حاشا»، «اوشن» و «صعتر الحمیر» نام برده شده‌است. در ایران گونه‌های مختلف با اسامی محلی متفاوتی شناخته می‌شوند از جمله در همدان «آزربه»، در اطراف تهران «آویشن یا آویشم»، در طالقان «زروه»، در زبان کردی به آن «جعتری»، «آنوخ» یا «اَزوِه» می‌گویند، و در مناطق ترک‌زبان «کهلیک اوتی» یا «کاکله اوتی»، و در سایر مناطق «صعتر»، «زعتر»، «اوشن»، «اشمه کوهی»، «سی سنبر» و «سوسنبر» نامیده می‌شود.[۶]

در شهرستان شیراز و اطراف آن و به‌طور کلی در استان فارس گونه ای با نام آویشن شیرازی (Zataria multiflora) می‌روید که مواد موثره بیشتری داشته و رایحه تند تری دارد.[نیازمند منبع] در آذربایجان غربی بخصوص مناطق کوهستانی نقده رویش قابل توجهی دارد. در زبان ترکی آذربایجانی به آن کهلیک اوتو (کهلیک = کبک و اوت = گیاه) می‌گویند. برخی آن را به دلیل تشابه اسمی با کاکوتی اشتباه می‌کنند. در حالی که کهلیک اوتو (آویشن)، علی‌رغم تشابه اسمی با کاکوتی از آن متفاوت است. در همدان به آن اَزبویه و در کوخرد و همچنین فارغانات هرمزگان به آن اَوشُه درمناطق از کوه تشگرد فارغانات اوشه استکو می‌گویند. در چهارمحال و بختیاری به خصوص در کوهپایه‌های کلار و ناغان (اُورشُم) می‌روید. درخوزستان بهبهان و در جلگه دشتهای میانی استان بوشهر نیز می‌روید و در لریدشتی بوشهری به آن اُوشِوم می‌گویند، این گیاه در نواحی کوهستانی استان سیستان و بلوچستان هم می‌روید و در زبان محلی به آن «ازگند» می‌گویند.[۷] ازبوئه اشتباهاً با آویشن اشتباه گرفته می‌شود و نام فارسی آن زوفا می‌باشد. دراستان کهگیلویه و بویراحمد در کوه دنا آویشن دنایی می‌روید که در زبان محلی به آن اوریشم می‌گویند.

پانویس[ویرایش]

  1. Linnaeus.Sp. Pl. : 590 (1753).
  2. «آویشن» [گیاهان دارویی] هم‌ارزِ «Thymes, thyme»؛ منبع: گروه واژه‌گزینی. جواد میرشکاری، ویراستار. دفتر سیزدهم. فرهنگ واژه‌های مصوب فرهنگستان. تهران: انتشارات فرهنگستان زبان و ادب فارسی (ذیل سرواژهٔ آویشن)
  3. مظفریان، فرهنگ نام‌های گیاهان ایران، ۵۴۷.
  4. Gavanji S, Larki B, Bakhtari A. The effect of extract of Punicagranatum var. pleniflora for treatment of minor recurrentaphthous stomatitis. Integr Med Res 2014;3:83–90.http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2213422014000213
  5. Zeru, Abayneh Birlie; Muluneh, Mikyas Arega (2020-10-20). "Thyme Tea and Primary Dysmenorrhea Among Young Female Students". Adolescent Health, Medicine and Therapeutics. 11: 147–155. doi:10.2147/AHMT.S280800. ISSN 1179-318X. PMC 7585774. PMID 33117031.
  6. «آشنایی با خواص دارویی گیاه آویشن». وبگاه پزشکان ایران. بایگانی‌شده از اصلی در ۵ مارس ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۲۸ شهریور ۱۳۹۴.
  7. «ازگند (آویشن کوهی) - نمایش محتوای تولیدات ویژه - صدا و سیمای سیستان و بلوچستان». zahedan.irib.ir. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۹ ژوئن ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۶-۲۴.

منابع[ویرایش]

  • مظفریان، ولی‌الله (۱۳۷۵). فرهنگ نام‌های گیاهان ایران: لاتینی، انگلیسی، فارسی. تهران: فرهنگ معاصر. شابک ۹۶۴-۵۵۴۵-۴۰-۴.